Fotoweer voorspellen
Het weer leren voorspellen, inschatten en erop anticiperen is misschien wel een van de belangrijkste aspecten van landschapsfotografie. Het weer bepaalt de kwaliteit van het licht, de sfeer in het beeld en het karakter in de wolkenlucht. Er bestaat een gezegde ‘slecht weer maakt goeie foto’s’. Zonnige dagen met een staalblauwe lucht lijken misschien aangenaam om in te fotograferen, maar ze leveren meestal niet de meest indrukwekkende beelden op. Dynamisch weer is vaak interessanter en resulteert meestal in verbluffende foto’s. Een goed landschapsfotograaf moet dus niet alleen de techniek onder controle hebben en mooie fotolocaties weten te vinden. Hij moet ook kunnen voorspellen wat voor weer eraan komt en onder welke omstandigheden het landschap het best tot zijn recht komt.
Nevel en mistbanken
Iedereen herkent mist, maar wat is het eigenlijk? Simpel: mist bestaat uit minuscule waterdruppeltjes die in de lucht rondzweven. Het fenomeen ontstaat wanneer de luchttemperatuur gelijk is aan de dauwpunttemperatuur. Op dat moment wordt waterdamp omgezet in waterdruppeltjes die zich vasthechten op zeer kleine, in de lucht zwevende stofdeeltjes of aerosolen. Deze aerosolen kunnen een natuurlijke oorsprong hebben zoals bijvoorbeeld zoutkristallen, klei- of zanddeeltjes of pollen, maar kunnen ook afkomstig zijn van niet-natuurlijke bronnen zoals roet en fijnstof.
Wanneer de lucht afkoelt net voor zonsopgang of rond zonsondergang maak je het meest kans op mist, maar ook op plaatsen waar de vochtigheid groot is. Je zal mist dus het eerst zien opduiken boven een vochtig weiland of in de buurt van water, bijvoorbeeld langs een sloot of rivier of boven een vijver of ven.
Mist kan in principe op eender welk moment ontstaan, maar de beste periodes zijn ongetwijfeld het voor- en najaar, wanneer de temperatuur overdag vrij aangenaam is en het 's nachts flink afkoelt. Maar hoe weet je nu wanneer er een grote kans is op mist? Mist ontstaat wanneer de luchttemperatuur in de buurt komt van het dauwpunt. Er bestaan weersites en apps die je toelaten om dat dauwpunt te raadplegen. Op www.accuweather.com bijvoorbeeld, kan je voor een locatie bij jou in de buurt gedetailleerde weersvoorspellingen en ook de dauwpunttemperatuur nakijken. Ook de app WeatherPro of WeatherBug, een must voor elke natuurfotograaf, laat je toe het dauwpunt op te zoeken. Komt de nachttemperatuur volgens deze apps in de buurt van het dauwpunt? Dan krijg je vorming van nevel en mist. Op dat moment bereikt de lucht een luchtvochtigheid van meer dan 90%, wat ook een goede indicatie is voor mist.
Let op: hou bij deze voorspellingen altijd rekening met de wind. Het moet namelijk rustig zijn, want bij te veel wind zullen geen mistbanken gevormd worden. Om de wind te bepalen kan je gebruik maken van eerdergenoemde apps of de app Windfinder of Windy. Is de wind meer dan 7-9 km/u of zijn er windpieken van meer dan 15-20 km/u, dan staat er te veel wind en is de kans op mist klein, ook al is het erg vochtig.
De luchttemperatuur hoeft trouwens niet altijd gelijk te zijn aan het dauwpunt. Zelfs bij een paar graden verschil, krijg je op locaties met een hogere vochtigheid, in de buurt van rivieren, meren, waterlopen, vochtige heideterreinen of weilanden altijd wel wat vorming van nevel of mist.
Wordt er mist voorspeld? Zorg dan dat je tijdig aanwezig bent. Een half uurtje voor zonsopgang is echt wel het minimum. Dan heb je voldoende tijd om je camera op te stellen en sta je paraat wanneer de zon boven de horizon piept. In het ideale geval heb je de locatie vooraf al verkend en heb je al een goed idee van wat je fotograferen wilt. De mooiste momenten zijn meestal kort, probeer ze dus optimaal te benutten en vermijd halsoverkop van de ene naar de andere locatie te hollen.
Dichte mist
Is het zeer vochtig en stijgt de luchtvochtigheid naar bijna 100%, dan krijg je vaak dichte mist. Het zicht is op dat moment beperkt en weidse landschappen komen in deze omstandigheden meestal niet tot hun recht. Zit het potdicht? Ga dan op zoek naar minimalistische landschappen of trek het bos in. Mist verbergt veel van de chaos en maakt het vinden van composities in het bos veel gemakkelijker. Bovendien ontstaat er vaak een mysterieuze sfeer. Zit de luchttemperatuur onder het vriespunt, dan gaat de mist aanvriezen en krijg je rijp. Op zo’n moment wordt elk grassprietje, takje en twijg in een laagje ijs gehuld en wordt het landschap omgetoverd tot een witte sprookjeswereld. Ga dan fotograferen op plaatsen met veel vegetatie voor de mooiste foto’s. Dergelijke momenten zijn echter schaars en meestal van korte duur. Van zodra de zon tevoorschijn komt of de temperatuur lichtjes stijgt, is dit mooie moment zo voorbij. Probeer deze omstandigheden dus steeds optimaal te benutten.
Kleurrijke zonsop en -ondergangen
Naast nevel is ook een kleurrijke zonsopgang- of ondergang populair bij veel fotografen. Maar wanneer krijg je nu de mooiste kleuren? Een stralende blauwe lucht is in elk geval af te raden. Voor een kleurrijke zonsopgang heb je wolken nodig. De meest indrukwekkende tinten krijg je wanneer in westelijke richting een dik pak wolken hangt, terwijl in het oosten de horizon helder is. Voor een mooie zonsondergang heb je dan weer heldere luchten in het westen nodig en een dik pak wolken in het oosten. Meteorologisch gezien heb je dus een koufront nodig dat voorafgegaan wordt door stabieler weer voor een mooie zonsopgang. Wordt een koufront gevolgd door beter weer, dan krijg je vaak een mooie zonsondergang.
Wie over zonsondergang spreekt, denkt automatisch aan de kust. Want daar is de kans groter dat de lucht ’s avonds nog eens openbreekt met prachtig licht en kleurrijke wolken tot gevolg. De app Skyfire kan je helpen met het inschatten van mooi licht en kleurrijke zonsondergangen. Deze applicatie maakt gebruik van complexe algoritmes om de ideale positie bij zonsopgang- of ondergang te bepalen. Ook apps zoals Windy en MeteoEarth geven je een beter zicht op de dichtheid van hoge, middelhoge en lage wolken. Zo kan je beter inschatten hoe groot de kans is op mooi licht.
Wisselvallig weer
Op wisselvallige dagen met vrij veel wind, waarbij de zon af en toe door het wolkendek prikt, krijg je vaak erg dramatisch licht. Het landschap wordt op dat moment verdeeld door een spel van licht en schaduw en het beeld krijgt diepte. Af en toe zorgt een stevige bui voor extra karakter. Wanneer de atmosfeer in de voormiddag opwarmt en de warme lucht stijgt, dan condenseert die vochtige lucht in de hoger gelegen koudere luchtlagen. De wolken bollen op en groeien later op de dag uit tot buien of zelfs onweer. De namiddag en avond zijn dus vaak het ideale moment om erop uit te trekken.
Op zo’n dagen wil je de dynamiek van het weer en het landschap laten zien. Maak gebruik van een ND-filter om een langere sluitertijd te creëren en de beweging van de wind in de vegetatie te visualiseren. Besteed ook aandacht aan het licht. Lichte tonen in een beeld trekken altijd de aandacht. Je kunt dus gebruik maken van de zonverlichte delen in het landschap om de blik van de kijker te sturen.
Grijs en regenachtig weer
Hangt er een laag drukgebied boven het land, zit het wolkendek helemaal dicht en regent het af en toe? Dan zijn weidse landschappen meestal niet de beste keuze. Maar in dergelijke weersomstandigheden is er toch van alles te fotograferen. Het diffuse licht is ideaal om het bos in te trekken. Het zachte contrast zorgt voor een egale belichting en herfst -en lentekleuren komen op dat moment het best tot hun recht. Met een polarisatiefilter kan je die kleuren extra in de verf zetten. Naast bossen zijn ook meer ingesloten landschappen en details het perfecte onderwerp bij grijs of regenachtig weer.
Windstil weer
Op een weerkaart staan vaak allerlei lijnen. Dit zijn isobaren, ze verbinden de gebieden met gelijke luchtdruk. Uit deze lijnen kunnen lage- en hogedrukgebieden, de windrichting en de windkracht afgeleid worden. De afstand tussen de isobaren geeft een goed idee van de windsnelheid: hoe dichter de lijnen bij elkaar staan, hoe harder het waait. Rustig weer met weinig wind krijg je dus als de isobaren ver uit elkaar liggen. Op kalme ochtenden kan je in de buurt van meren, vijvers en waterlopen dan genieten van prachtige reflecties. Je krijgt een dubbele wereld te zien die het beeld rust geeft. Maar wind is ook van belang bij macrofotografie. Bij te veel wind beweegt het onderwerp heen en weer in het beeld en dat maakt kadreren en scherpstellen erg lastig.
Nachtfotografie
We schreven eerder al dat stralend blauwe wolkenluchten en zonnige dagen meestal niet de mooiste plaatjes opleveren. Het licht is op dergelijke dagen meestal veel te hard en de lucht weinig interessant. Bij zo’n weer valt er dus overdag meestal niet zo veel te beleven. Maar een heldere lucht schept ‘s nachts wel mogelijkheden. Bij volle maan krijgt het landschap voldoende licht zodat je ook in het donker kunt fotograferen. De maan zelf geeft eigenlijk geen licht, ze reflecteert het zonlicht. Afhankelijk van de positie van de maan ten opzichte van de aarde en de zon, wordt een groter of een kleiner deel van deze rotsblok verlicht. Dit noemen we de maanfasen of de schijngestalten van de maan. Via de app Moon Plus of de website www.moongiant.com/calendar kan je de maanfasen nu of voor een datum in de toekomst raadplegen en opvolgen. De app TPE (The Photographer’s Ephemeris) of PhotoPills helpt je niet alleen bij het bepalen van de zonsopgang- of ondergang. Je kunt er ook de ideale positie van de maan mee inschatten. Zo kan je vooraf op zoek gaan naar geschikte locaties en composities, zodat je bij volle maan perfect weet waarnaartoe. En dan maar hopen dat de bewolking geen roet in het eten gooit!
Een eigen weerstation
Naast allerlei apps en weersites is ook een eigen weerstation een echte aanrader. Met zo’n station kan je het weer bij jou in de buurt perfect leren inschatten. De meeste stations meten o.a. temperatuur, wind, neerslag, luchtdruk, luchtvochtigheid en dauwpunttemperatuur. Heb je bijvoorbeeld een fotoshoot gepland en hoop je op mist? Dan kan je ’s avonds vooraleer je in bed kruipt nog eens controleren of de wind al is gevallen en of de luchtvochtigheid is gestegen. Ook ’s morgens wanneer je op het punt staat te vertrekken kan je al deze metingen nog eens opnieuw controleren om te bepalen of het echt de moeite loont eropuit te trekken. Veel van deze weerstations kan je tegenwoordig ook verbinden met het internet en aanmelden bij weerservices zoals WOW-NL, WOW-BE of Wunderground. Zo deel je niet alleen jouw weersgegevens met de rest van de wereld, je kunt ook apps installeren zodat je overal en op elk moment de gegevens van jouw station kunt raadplegen. Sommige applicaties laten zelfs toe om ‘alerts’ in te stellen, zodat je een melding krijgt als er aan bepaalde voorwaarden voldaan wordt.
Webcams
Ten slotte zijn ook webcams een interessante aanvulling op de eerder vermelde tools. Er bestaat een wereldwijd netwerk van webcams die je kunt raadplegen en doorzoeken via de website www.earthcam.com/mapsearch. Zo kan je een beter beeld vormen van het weer op de locatie die je wilt fotograferen. Plan je bijvoorbeeld een avondshoot aan de kust, maar woon je in het binnenland, dan kan je voor je vertrek enkele webcams raadplegen om te kijken of er al opklaringen te zien zijn aan de kust. Voor Nederland vind je een heleboel webcams op de website www.bekijkhet.nu en voor België kan je terecht op de website van het KMI: www.meteo.be/nl/weer/waarnemingen/webcams. Daar vind je ook snowcams waarmee je kunt inschatten hoeveel sneeuw er bijvoorbeeld ligt in de Hoge Venen.
Weerweetjes
- Een wind uit het oosten voert meestal droge lucht aan. De kans op mistige ochtenden is bijgevolg kleiner. Komt de wind uit westelijke richting, dan wordt vochtige lucht van over zee aangevoerd en is de kans op nevel en mist groter.
- Hoor je dat er veel Saharazand in de lucht zit of is er ergens in Europa een vulkaan aan het uitbarsten, dan is de kans op een bloedrode zonsondergang reëel.
- Bij rustig en stabiel weer, levert de ochtend steevast de mooiste beelden op. Bij wisselvallig weer is de avond vaak interessanter.
- Stijgt of daalt de barometer snel, dan mag je veel wind verwachten.
- Witte wolken die hoog zitten, brengen meestal stabiel en goed weer. Zakken de wolken en worden ze grijzer dan mag je regen verwachten.
- Worden de vederwolkjes in de lucht dikker en vullen ze langzaam de hemel, dan is er een depressie met slecht weer op komst.
